Παχυσαρκία.
Ένα πολυπαραγοντικό θέμα, με παραμέτρους που δεν έχουν αξιολογηθεί επαρκώς.

Η παχυσαρκία, ορισμός: Είναι μια πάθηση που ορίζεται ως υπέρβαση του "κανονικού" βάρους του σώματος σε ποσοστό μεγαλύτερο του 30% και είναι κοινή στις σύγχρονες κοινωνίες ενώ αφορά και τα δύο φύλα εξίσου. Η παχυσαρκία έπεται είτε ως αποτέλεσμα πρόσληψης περισσότερης ενέργειας (σε θερμίδες) απο την απαιτούμενη για την τήρηση της ομοιόστασης, είτε οφείλεται σε προδιαθεσικούς παράγοντες καθώς και κοινωνικούς. Έχει παρατηρηθεί ότι στις αναπτυγμένες, δυτικές, κοινωνίες αφορά κατά κύριο λόγο τις χαμηλότερες κοινωνικό - οικονομικές ομάδες,σε αντίθεση στις αναπτυσσόμενες χώρες αφορά όσους βρίσκονται στα ανώτερα στρώματα του κοινωνικού και οικονομικού γίγνεσθαι.
Η παχυσαρκία, ως γνωστόν, αποτελεί κίνδυνο για την υγεία και παθολογική κατάσταση αυτή καθαυτή. Μερικοί εκ των κινδύνων που επιφέρει είναι η αντίσταση στην ινσουλίνη,το μεταβολικό σύνδρομο,ο διαβήτης,η υψηλή αρτηριακή πίεση και κυριοτατα η καρδιοπάθεια.
Μια άλλη παράμετρος,που συχνά παραγνωρίζεται, είναι και ο κοινωνικός στιγματισμός που τη συνοδεύει. Μάλιστα,σε αρκετές περιπτώσεις έχουν καταγραφεί περιστατικά bullying/εκφοβισμού και συχνότερα παρενόχλησης σε παχύσαρκα άτομα.

Έχοντας αναφέρει ,ως πλαίσιο, τα άνωθεν, είναι πλήρως κατανοητό γιατί σε ετήσια βάση δαπανώνται τεράστια ποσά σε συμπληρώματα, φάρμακα και δίαιτες με σκοπό το "αδυνάτισμα"- μείωση του σωματικού βάρους. Η πρακτική αφορά, τίποτε λιγότερο, από εκατομμύρια ανθρώπων ανά τον κόσμο και περισσότερο τις δυτικές, λεγόμενες, κοινωνίες.
Ποιοί, όμως, είναι οι παράγοντες που οδηγούν στην παχυσαρκία ή πού αποδίδεται το φαινόμενο; Επίσης, γιατί η τάση είναι αυξητική και μάλιστα ραγδαία;

Δύο είναι οι κύριοι παράγοντες.
Αφ'ενός, είναι οι γενετικοί παράγοντες και αφ'ετέρου, είναι η λήψη υπερβολικών θερμίδων μέσω της τροφής. Ας το δούμε.
Μία κατηγορία ανθρώπων διακρίνεται από γενετική προδιάθεση να αποθηκεύουν μεγάλα ποσά λίπους παρότι δεν τρώνε περισσότερο από άλλους. Αυτό οφείλεται στο μεταβολισμό τους. Μάλιστα, συχνά, παραπονούνται για αυτό.
Μία άλλη κατηγορία είναι εκείνοι που τρώνε υπερβολικά είτε για ψυχολογικούς είτε για, άλλους, κοινωνικούς λόγους.
Υπάρχει βέβαια και η περίπτωση οι δύο αυτοί λόγοι να λειτουργούν συνδυαστικά.

Ας δούμε τον πρώτο παράγοντα. Τη γενετική προδιάθεση. Δεν είναι άγνωστο ότι η παχυσαρκία είναι οικογενειακό γνώρισμα.
Σε οικογένειες όπου ούτε ο ένας ούτε ο άλλος γονέας είναι παχύσαρκοι,η πιθανότητα τα παιδιά τους να είναι, ελαχιστοποιείται (περίπου 10%). Αντίθετα,σε οικογένειες όπου και οι δύο γονείς είναι παχύσαρκοι,οι πιθανότητες αυξάνονται δραματικά και τα παιδιά τους να είναι (ποσοστό 70%).Σε μια ενδιάμεση κατάσταση όπου ένας εκ των δύο γονέων είναι παχύσαρκος ενώ ο έτερος όχι,το ποσοστό για τα παιδιά αγγίζει το 40%.
Η παχυσαρκία, λοιπόν, μπορεί να έχει βιολογική βάση. Οι πιο πρόσφατες έρευνες στηρίζουν έντονα τη γενετική προδιάθεση του φαινομένου. Αυτό, ασφαλώς, δεν αποκλείει την ερμηνεία ότι τά τέκνα απλώς αντιγράφουν τις κακές διατροφικές συνήθειες των γονιών τους.

Ας εξετάσουμε, συνοπτικά,τον άλλο παράγοντα, την υπερβολική κατανάλωση τροφής. Η αξιοσημείωτη ευκολία πρόσβασης σε τροφές πλούσιες σε θερμίδες και φτωχές σε θρεπτικά συστατικά (με ένα τηλέφωνο ή μήνυμα) στη σύγχρονη εποχή σε συνδυασμό με την υποκινητικοτητα, το άγχος και τα χαμηλά επίπεδα φυσικής δραστηριότητας υποδαυλίζουν το φαινόμενο. Είναι προφανές και δεν υπάρχει αμφιβολία.
Να δούμε τώρα και το εξής καίριο θεωρούμε ερώτημα.
Γιατί αποτυγχάνουν οι δίαιτες και τα προγράμματα ελέγχου του βάρους στη συντριπτική τους πλειοψηφία;
Φυσικά και είναι εφικτή η απώλεια ακολουθώντας ένα πρόγραμμα διατροφής.Για να είναι όμως αποτελεσματικό το πρόγραμμα πρέπει να ξεφεύγει από το πλαίσιο μιας ακραίας δίαιτας.Οι περισσότεροι, εικάζουμε,το γνωρίζουν αυτό βιωματικά.
Δυστυχώς,οι περισσότεροι άνθρωποι που εφαρμόζουν μια δίαιτα οδηγούνται σε αποτυχία. Ενώ και όσοι τα καταφέρνουν προσωρινά και χάνουν ορισμένα κιλά, συνήθως,τα ξαναπαίρνουν και μάλιστα περισσότερα.(Rebound effect). Αυτό το αποτέλεσμα οφείλεται, ακριβώς,στο στερητικό χαρακτήρα της δίαιτας.(τη στέρηση τροφής δηλαδή).
Η πρώτη ερώτηση που γίνεται συνήθως είναι: Πόσο καιρό θα χρειαστεί να κάνω δίαιτα για να χάσω X ποσό βάρους και η τυπική πρώτη αντίδραση, μετά το πέρας αυτού του χρονικού διαστήματος, είναι η υπερβολική κατανάλωση τροφής (Rebound).
Το δεύτερο, που αξίζει,να σημειώσουμε, είναι ότι η ίδια η δίαιτα γίνεται αιτία αύξησης του σωματικού βάρους. Πώς; Είναι προφανές. Η στέρηση ή ο μετριασμός των θερμίδων οδηγεί τον οργανισμό αντίστοιχα να μετριάσει και το μεταβολικό ρυθμό. Το ρυθμό που "καίει" θερμίδες. Συνεπώς,η μείωση της προσλαμβανόμενης ενέργειας αντισταθμίζεται από τον οργανισμό με χαμηλότερες καύσεις. Χαμηλότερο και βραδύτερο μεταβολισμό. Έτσι,το άτομο "κολλάει",δε χάνει περαιτέρω και απογοητεύεται.

Αντιδρά λοιπόν. Πώς; Τρώγοντας και τρώγοντας υπερβολικά, αυτή τη φορά εντούτοις,με μειωμένο μεταβολισμό. Το αποτέλεσμα είναι γνωστό. Αυτό ίσως και να εξηγεί την αιτία για την οποία πολλοί άνθρωποι δυσκολεύονται ολοένα και περισσότερο να χάσουν βάρος με κάθε επόμενη προσπάθεια.
Άρα,οι δίαιτες καθαυτές προκαλούν ως αντίδραση είτε την υπερβολή στη συνέχεια ("όργιο" φαγητού δηλαδή) είτε την πτώση του μεταβολισμού σε σημαντικό βαθμό.
Καί οι δύο αυτές περιπτώσεις είναι κατανοητές και μπορούν να ερμηνευτούν από εξελικτική σκοπιά.

Στην ιστορία του ανθρώπου,η έλλειψη τροφής ήταν συχνή κατάσταση.Οι άνθρωποι που βίωναν τη στέρηση, ανέπτυξαν μια προσαρμοστική αντίδραση. Αυτή ήταν να τρώνε πολύ και να αποθηκεύουν στο σώμα τους κατά το δυνατόν περισσότερο όταν ήταν διαθέσιμο ως επιλογή. Αυτό δίνει ερμηνεία όσον αφορά την υπερβολική κατανάλωση κατόπιν έλλειψης/στέρησης.
Δεύτερη προσαρμοστική αντίδραση του ανθρώπινου οργανισμού στην έλλειψη τροφής του περιβάλλοντος είναι η ανάλογη πτώση του μεταβολικού ρυθμού. Τουτέστιν μείωση του ρυθμού με τον οποίο καταναλώνει θερμίδες σε καθεστώς έλλειψης. Επομένως η φυσική επιλογή ευνοούσε, για λόγους επιβίωσης,τις δύο άνωθεν προσαρμογές. Στη σύγχρονη, βέβαια, κοινωνία αυτό είναι περιττό.
Καταληκτικά, γίνεται αντιληπτό ότι για να χάσουν βάρος και να το διατηρήσουν σε χαμηλά επίπεδα,τα άτομα καταρχάς πρέπει να αποκτήσουν καινούριες, διαφορετικές και ιδίως μόνιμες διατροφικές συνήθειες ,σε αντιδιαστολή με τις περιστασιακές ακραίες δίαιτες και να το συνδυάσουν με ένα πρόγραμμα άσκησης ανάλογα με τις δυνατότητες τους.(το συμπέρασμα προκύπτει απο μελέτη για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας: Graighead, Stunkard and O' Brien,1981 Wadden get al.,1997).

Ένας τρόπος για να διαπιστώσει κάποιος εάν συγκαταλέγεται στην ομάδα των υπέρβαρων - παχύσαρκων, πέρα από τα προφανή, καθρέφτης, ζυγαριά, είναι ο υπολογισμός του Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ).Τον οποίο υπολογίζουμε με τον παρακάτω τύπο (σημ.δεν αφορά αγωνιστικούς αθλητές/πρωταθλητές).
ΔΜΣ=βάρος/ύψος στο τετράγωνο.
Αν, λοιπόν,ο ΔΜΣ είναι άνω από 30 τότε θεωρουμαστε υπέρβαροι.
Νομίζουμε ότι συνοπτικά καλύψαμε πτυχές του φαινομένου που καταπιαστηκαμε σε αυτό το κείμενο.

Θα θέλαμε,εν κατακλείδι,να υπογραμμίσουμε ότι είναι άδικο και ανόητο,οι υπέρβαροι άνθρωποι να γίνονται δεκτές κοινωνικού στιγματισμού ή προσβολών και αρνητικών- σκωπτικων σχολίων από Κόπανους αφού πολλές φορές η κατάσταση οφείλεται σε γενετικούς παράγοντες και όχι αποκλειστικά σε υπερβολική κατανάλωση τροφής.
Δε σημαίνει, απαραίτητα, ότι οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν το συγκεκριμένο πρόβλημα είναι συγκαταβατικοι και τους λείπει η θέληση. Πρόκειται για ένα σύνθετο πρόβλημα στο οποίο ενέχονται μεταβολικοι (οργανικοί),διαιτητικοι, ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες.

Πηγές:
Εισαγωγή στην Ψυχολογία του Hilgard, τόμος Β', εκδόσεις Παπαζήση.
Φυσική Αγωγή Ε' & ΣΤ' Δημοτικού, εκδόσεις"Διόφαντος".
Αθλητική διατροφή: Ronald J.Maughan, Louise M.Burke-Επιστημονικη επιμέλεια Λάμπρος Συντωσης, Ιατρικές εκδόσεις Π.Χ.Πασχαλιδης.